İçerik Sitesi
En Uzun Destan: Kırgızlara Ait Manas Destanı
Destan Nedir?
En uzun destanı size anlatmadan önce destan ne demek bunu açıklamak istiyorum. Destan denilen şey milli bir kültürdür ve toplumların hafızasında yer edinmiş önemli olayların anlatılmasıdır. Destanların anlatıcısı belli değildir. Halk arasında kulaktan kulağa yayıla yayıla günümüzdeki haline ulaşır. Destanların içerisinde o kültüre ait formel sayılar ve motifler yer alır.
Türkler için üç, yedi ve kırk sayısı formel sayılardandır. Üçler, yediler, kırklar şeklinde ermişlerden bahsedilir. Kahramanın çevresindeki insanların sayılarından bahsederken de bu formel sayılardan yararlanılır. Aynı zamanda ağaç, ışık, dağ, kurt da Türk destanlarının motiflerinden bazılarıdır. Ağaç kavuğu yeniden doğuşun simgesidir. Dağ kutsal bir varlıktır. Türklerin ilk atalarının da hep kurtlardan türediği düşünülmektedir.
Destanların oluşum aşaması da önemlidir. İlk önce toplumu etkileyen, hafızasında yer edinen bir olay yaşanır ve bu olay halk arasında konuşula konuşula bizim çekirdek dediğimiz dönemi oluşturur. Bazen günümüze böyle ulaşır bazen de bu destanların bir derleyicisi ortaya çıkar ve bu destanların farklı varyantlarını bir araya getirir. Bu bahsettiğimiz şeyler doğal destanlar için geçerlidir.
Bir de şairlerin ve yazarların oluşturduğu yapma destanlar vardır. Yapma destanlarda da yine toplumu etkileyen bir olay anlatılır fakat yazarı bellidir. Yapma destanların herhangi bir oluşum aşaması yoktur. Türk edebiyatında yapma destanlarda özellikle milli mücadele destanları ön plana çıkar çünkü yakın dönemde yaşanmış olan bu savaş halkın hafızasında hala tazedir.
Kırgızlar kimdir?
En uzun destan Kırgızlara ait olan Manas destanıdır. Fakat Manas destanına geçmeden önce yine Kırgızlarla alakalı bir bilgi vermek istiyorum. Kırgızlar Orta Asya\’da kurulmuş en eski Türk devlerinden biridir. Peki Kırgızlar kimdir?
Orta Asya\’daki en eski kavimlerden biri olmalarına rağmen çok fazla yazılı bir kültür geliştirmediklerinden biz Kırgızları genelde başka milletlere ait kaynaklardan öğreniyoruz. Çin kaynaklarında Ge-Kun olarak bahsedilen Köktürk metinlerinde de Kırkız olarak geçen milletin Kırgızlar olduğu düşünülmektedir. Peki Kırgız kelimesinin kökeni nedir? Bazı tarihçiler Kırgız kelimesinin kırk uzdan geldiğini düşünüyor. Uz soy demek yani kırk soy olarak nitelendiriyorlar. Kırgızlar efsanelere göre kırk kızdan türemişlerdir ve bunun da isimleriyle bir alakası olduğu düşünülmektedir.
Tarih boyunca farklı milletlerin esaretinde kalmış olan Kırgızların aslında çok köklü bir tarihi var. Mete Han döneminde Kırgızlara üstün gelindiği ve imparatorlukta uzun süre savaşçı olarak çalıştırıldıkları bazı tarihi kaynaklarda yer almakta.
Tarih boyunca Ruslar tarafından da çok kez işgal edilmişlerdir. Kırgızlar bu dönem boyunca sessiz kalmamışlar sürekli isyan girişimlerinde bulunmuşlardır. Sovyet Rusya tarafından sistematik bir şekilde milli bilinçleri yok edilmek istenmesine rağmen her dönemde seslerini gür bir şekilde duyurup milli benliklerini muhafaza etmişlerdir. Sovyet döneminin bitmesinden sonra da Kırgızistan Cumhuriyeti 31 Ağustos 1991\’de ilan edilmiştir.
Manas Kimdir?
En uzun destanda bahsedilen bu ünlü bahadırın kim olduğunu merak ediyorsanız birazdan öğreneceksiniz. Nogay boyuna mensup olan Manas bir bahadır yani savaşçıdır ve putperest kalmuklara karşı müslümanlığı savunmaktadır. Manas destanında üç bölüm vardır.
En uzun destan olduğu için bölümler de oldukça hacimli. İlk bölümde Manas\’ı görüyoruz. Manas\’ın büyümesini, kahramanlık göstermesini, adını hak etmesini… Daha sonrasında putperestlere karşı kendi boyunu koruması da uzun bir şekilde anlatılıyor. İkinci bölümde de Manas\’ın oğlu Semetey\’i görüyoruz. Semetey de aynı babası Manas gibi yiğit bir kişilik ve o da kahramanlık gösteriyor.
Üçüncü ve son bölümde de Manas\’ın torunu Seytek\’i görüyoruz. En uzun destan unvanına yakışır bir şekilde nesilden nesile bir kahramanlık anlatısı aslında Manas destanı. Manas\’ın bir ülküsü vardır: Bütün Kırgız boylarını bir araya getirmek! Manas\’ı sadece putperest Kalmuklarla İslam mücadelesi içerisinde görmüyoruz. Manas aynı zamanda milli bir ülkü de güdüyor ve Kırgız boylarının bir arada yaşaması gerektiğine inanıyor.
Manas Destanı Anlatıcısı: Comokçular, Irçılar
En Uzun Destan olan Manas Destanı\’nın layığına yakışır bir şekilde anlatıcısı da olmak zorunda. Destanlar oluşturuldukları toplumun milli hafızaları oldukları için toplum tarafından çok sevilir ve benimsenir. Bu yüzden bu destanları anlatacak kişilerin de seçkin olması gerekir. Herkes destan anlatamayacağı gibi aslında herkes destan dinleyemez bile.
Eski zamanlarda bazı destanların kutsal olduğuna inanıldığından destan anlatıcısı destanı bitirene kadar kimse konuşmaz ve anlatıcıyı bölmezdi hatta bahsedilen kahramanın onları dinlemeye geldiklerine inanırlar ve atın toynak seslerini duyduklarından bahsederlerdi. Destan dinleyicisinin dinlerken uyuklaması kahramana olan bir saygısızlık olarak yorumlanırken anlatan kişinin de eksik anlatması ya da bir olayı unutması halk tarafından uğursuzluk olarak görülür.
Hatta Manas Destanını eksik anlatan kişinin de ömründen eksilir diye düşünülürdü. Velhasıl bu kadar gelişmiş bir kültürde En uzun Destanın da ayrı bir özelliği vardı elbette. Manas destanı anlatıcılarına Irçı ya da comokçu denir. Bu kişiler küçüklük yaşlarında bir destan anlatıcısının yanına verilirler ve kelime kelime bütün destanı ezberler. En uzun destan olan Manas Destanını ezberlemenin ne kadar zor olduğunu siz düşünün! Bir de yanlışlık yaptıysanız vay halinize çünkü hiç affı yok direkt ömürden gidiyor.
Manas Destanından bahseden en eski kaynak Seyfeddin Molla\’nın Mecmûu’t-tevârîh isimli eseridir. Manas destanını edebiyat dünyasıyla tanıştıran isim de Çokan Velihanoğlu’dur Bu ek bilgileri vermeden de yazımızı bitirmeyelim…
En yeni içerikler hakkında bilgi sahibi olmak İçerik Sitesi Instagram hesabımızı takibe alabilirsiniz.
Diğer içerikler için ana sayfamıza göz atabilirsiniz.
GİPHY Uygulama Anahtarı ayarlanmadı. Lütfen ayarlar değerini kontrol edin