Panoptikon Modern Hapishane Tasarımı

PANOPTİKON NEDİR

“Panoptikon”, filozof ve toplum kuramcısı Jeremy Bentham’ın tasarlamış olduğu bir hapishane inşa modelidir. Dairesel bir görünüme sahip olan bu model, çok katlı olup tek odalı hücrelerden oluşmaktadır. Bu hücreler içe dönüktür ve alanın tam ortasında bir gözlem kulesi yer almaktadır. Çeşitli kamusal alanları gözetim altında tutmak için inşa edilmiştir. Bu yapının oluşmasında önemli olan etkenlerden biri; dönem içerisinde varlığını sürdüren, kitleleri kontrol altına alma durumudur. Yapının fonksiyonları arasındaki temel noktanın ise otoriteyle olan ilişki olduğu söylenebilir.

Burada mahkumlar, gözetleyen kişiyi göremezler. Bu durumda gözetleyen kişinin onları izleyip izlemediğini de tam olarak anlayamazlar. Böylece sürekli olarak izlendiklerini düşünmeye başlarlar. Bu noktada, gözetleyen kişinin; görünmezliği üstlendiği anlaşılabilir. Filmlere de konu olan bu model incelendiğinde; mahkumların sürekli olarak izlendiklerini düşünmeleri sonucu, davranışlarının değişim göstereceği anlaşılmıştır. Bu durum, çok fazla sayıdaki gardiyan ihtiyacını da ortadan kaldıracak niteliktedir.

Böyle bir öz denetim, Foucault’un modern iktidar teorisinin kilit noktası olarak görülebilir.

Foucault, gözetimin; modern kurumlarda insanları yönetmek için enstrüman olarak kullanıldığını söylemektedir. Örneğin bir sürücü, çevresinde mobese kameraları olduğunda hız limitini aşmamaya özen gösterebilir. Mobese sistemi, 1990’lı yıllarda artan suç oranları sebebiyle Londra’da kullanılmış ve faydalı bulunmuştur. Bu durumda, kameraların çalışıp çalışmamasının bir önemi yoktur. O kameraların mevcut olması, insan davranışlarını etkilemeye yetmektedir.

Foucault’a göre görünürlük, bir çeşit tuzaktır. Gözetim altına alınabilecek alanlar arasında; kişilerin tüketim alışkanlıkları, seyahat bilgileri, sosyal medya paylaşımları vs. yer alabilmektedir. Bu açıdan Foucault, gözlemlemenin farkındalığının; bireyleri baskıladığını ve tek tip oluşumuna yönlendirdiğini ifade etmiştir.

Gözetleme, toplumsal yaşamın birçok alanında kendini göstermekte ve bu gözetlemenin var olmadığı alanlarda dahi bireyler gözetleniyormuş gibi hissedebilmektedir. Bu bilincin oluşmasında, toplumun içerisindeki kurumlar ve normlar önemli rol oynamaktadır. Konu bağlamında, \”mahalle baskısı\” kavramını literatüre kazandıran Şerif Mardin’in yorumları önem arz ediyor. Ona göre göz, baskıdır. Bir toplumu inşa etmek de aslında bir baskıdır. Bu bağlamda Mardin, herkesin herkesi gözlediği gerçeğinin altını çiziyor.

En yeni içerikler hakkında bilgi sahibi olmak İçerik Sitesi Instagram hesabımızı takibe alabilirsiniz.

Diğer içerikler için ana sayfamıza göz atabilirsiniz.

Sosyal İçerik Platformu